PROBİYOTİK NEDİR?
Bakteri lafını duyduğumuzda aklımıza ilk olarak “hastalık“, “mikrop” gibi olumsuz kavramlar gelmektedir. Ancak vücudumuz için yararlı ve gerekli birçok bakteri bulunmaktadır. Genel olarak bu bakterilere probiyotikler adı verilmektedir.
Probiyotikler bağışıklık sisteminin desteklenmesi, vitamin sentezi, sindirime yardımcı olma, kilo verme ve zararlı bakterilerin çoğalmasına engel olmak gibi birçok yararı bulunmaktadır.
Kısaca probiyotikler, belirli miktarlarda alındıklarında sağlığı olumlu yönde etkileyen mikroorganizmalardır. Probiyotikler besinlerin fermente edilmesi, daha uzun süre saklanabilmesi, besleyici özelliklerini ve vitamin içeriklerini arttırması amacıyla kullanılmaktadır.
Probiyotik olarak kullanılacak bakteriler; barsak florasından elde edilmiş, canlı, mide ve safra asitlerine dayanıklı olmalıdır. Barsak hücrelerine uyumlu ve kolonizasyon sağlayabilmelidir. Probiyotiklerin besinsel kaynakları Laktobasiller, Bifidobakteriler, Enterokoklar ve Streptokokların kullanıldığı fermente yoğurtlar, peynir, kımız, kefir, turşu, ekmek, bira ve şaraptır.
Prebiyotikler ise, yararlı kolon bakterilerinin çoğalmasını destekleyerek kişinin sağlığını olumlu yönde etkileyen, fermente olabilen ve sindirilmeyen karbonhidrat grubu besin bileşenleridir.
Erişkin kolon mikroflorasında 500 kadar farklı türde bakteri vardır, bunun %99’unu 30-40 çeşit tür oluşturmaktadır. Son zamanlarda mikroflora yerine mikrobiyata terimi kullanılmaktadır.
Probiyotik ve Prebiyotiklerin yararlı etkilerini şu başlıklar altında toplayabiliriz:
1. Barsak epitel hücrelerinin büyümesini teşvik eder
2. Enteropatojenler ve bunların toksik maddelerinden korunma sağlar.
3. Özellikle karbonhidrat ve protein sindirimine yardımcı olur
4. Gaita özelliklerini belirler (%60 flora bakterileridir)
5. Fonksiyonel ve inflamatuvar bağırsak hastalıklarında etkileri vardır.
6. Mineral absorpsiyonunu düzenleyici etkileri
7. Vitamin üretimi (özellikle K2) ve emilimi
8. İmmün sistem regülasyonu ve antikor üretimi üzerindeki etkileri
9. Alerjik ve cilt hastalıkları üzerinde etkileri
10. Kan lipid düzeyleri üzerinden kardiyovasküler hastalıklara etkileri
11. Barsak sisteminden gelecek toksinlerin azaltılması ile hepatoensefalik etkileri
12. İmmun sistem ve epitelyum gelişimi kontrolü ile kanserden koruyucu etkileri
PROBİYOTİKLERİ NASIL KULLANMALIYIZ?
Probiyotik kullanımının bir uzman danışmanlığı ile birlikte alınması önemlidir. Bağırsak düzeninize, beslenme alışkanlığınıza ya sağlık açısından ihtiyacınıza göre farklılıklar gösterebilmektedir.
Tüm ilaç ve takviyelerde olabileceği gibi probiyotik kullanımı esnasında ishal, kabızlık, gaz, mide bulantısı, ciltte kaşıntı döküntü alerjiler, baş ağrısı gibi yan etkiler görülebilmektedir. Bu yüzden düşük dozlarda başlanarak vücudun tepkisine göre doz düzenlemesi yapmak önemlidir.
Probiyotikler genellikle yemekten hemen önce ya da yemeklerle birlikte kullanılabilir.
Probiyotik kullanımında etkinin görülebilmesi için en az 4 haftalık bir kullanım yararlı olmaktadır. Probiyotik kullanımın bırakılması sonucunda eğer beslenme düzeninizde probiyotik içerikli gıdalardan fakir bir beslenme tarzınız varda 2-3 hafta içerisinde bağırsak florası tekrar eski haline dönebilir. Bu yüzden probiyotik içerikli gıdalarla beslenmek veya periyodik olarak takviye probiyotik kullanımı yarar sağlamaktadır.
Bağışıklık sistemi hastalığı olan ya da ağır ve kronik bir hastalığı olanların kendilerini takip eden doktorlarının bilgisi ve onayı olmadan probiyotik takviye kullanmamaları çok önemlidir.
PROBİYOTİK KULLANIMINDA NELERE DİKKAT ETMEM GEREKİR?
Öncelikle kullanmayı düşündüğünüz probiyotik desteği bakteri veya bakteri karışımlarından oluşmaktadır. Takviye preparatın içerisinde bulunan bakterilerin özelliğine göre vücudumuzda oluşturduğu etki de değişkenlik gösterebilmektedir. Bazı probiyotikler gaz veya şişkinlik gibi rahatsızlıklarınıza iyi gelirken, bazıları ishal durumunda, bazıları ise kabızlık durumlarında kullanılmaktadır.
BAKTERİ SAYISI ÖNEMLİ Mİ?
Probiyotik takviyelerinin gücü ve etkisi içerisinde bulunan bakterinin koloni oluşturan birimlerin sayısı (CFU) ile ölçülmektedir. CFU seviyesinin artması güç ve etkinliğini artırmaktadır. CFU seviyesindeki artışa paralel olarak kullanacağınız probiyotiğin fiyatı da artış göstermektedir.
HANGİ ŞİKAYETLERDE HANGİ PROBİYOTİĞİ TERCİH ETMELİYİM?
Kabızlık : Kabızlık ya da kabızlıkla seyreden spastik kolon sendromunuz varsa B.Lactis, B. Longum, L. Asidoflus, L. Reuteri, L. Plantarum suçlarının bulunduğu probiyotik takviyeleri tercih edilmektedir.
İshal : İshal şikayetlerinde S. Boulardii, Saccharomyces ve Bifidobacterium türleri tercih edilmektedir.
Gaz ve Şişkinlik : Gaz, karın bölgesinde şişkinlik ve karın ağrısı şikayetleri olanlarda; L. Plantarum, U299 bifidobakteri, S. Celevisiae ile bazı laktobasil karışımları tercih edilmektedir.
Kilo Fazlalığı : Kilo fazlalığından dolayı probiyotik desteği kullanmak isteyenler Lactobasil ve bifidobacterium ailesine ait suşlar önerilmektedir.
Bağışıklığı Destekleme : Bağışıklığı desteklemek amacıyla L. Gasseri, L. Crispatus ve B. Bifidon, B. Longum, L. Caseli ve L. plantarum içerikli probiyotikleri tercih edilmektedir.
Herhangi bir sağlık şikâyetiniz olmasa dahi genel sağlık yararınızı artırmak için 4-8 hafta süreyle probiyotik desteği kullanmak genel sağlığınıza yarar sağlayacaktır. Bunun için Lactobasillus ve Bifidobacterium ailesine ait probiyotikler yeterli olacaktır.
BAZI ÖNEMLİ PROBİYOTİK BAKTERİLER
LACTOBASILLUS ACIDOPHİLUS
Üzerinde en fazla araştırmanın yapıldığı bir bakterilerden biridir. Gastrointestinal sistem ve vaginada bulunmaktadır. Asidolin, asidofilin, laktobasilin, laktosin ve bunlar gibi antibiyotik maddeler üreterek zararlı bakterilerin ortamda çoğalmasına engel olur.
Bağırsaklarda doğal olarak bulunan bir bakteri türüdür. Doğal olarak yoğurt ve kefirde bulunmaktadır. Laktaz adı verilen bir enzim üretir ve sütte bulunan şeker olan laktozu laktik aside çevirir.
Lactobacillus acidophilus kolesterolü düşürmede diğer probiyotikler türlerinden daha etkilidir.
İshali azaltır ve önler.
Kilo vermeye yardımcı olabilir
Karın ağrısı, şişkinlik ve olağan dışı bağırsak hareketleri ile seyreden İrritabl bağırsak sendromu belirtilerinin iyileştirilmesine yardımcı olmaktadır.
Bağışıklık sistemini geliştirir. Böylece viral enfeksiyon riskini azaltır.
Burun akıntısı, burun tıkanıklığı gibi polen alerjisi belirtilerini azaltır.
Egzama belirtilerini önler
Bağırsak sağlığı için faydalı bir bakteri türüdür.
LACTOBASILLUS RHOMNOSUS
Bağırsak duvarına sıkı bir şekilde yapışma özelliğine sahiptir ve bu özelliği sayesinde bağırsaklarda bulunan yararlı bakterilerin çoğalmasına destek olmaktadır.
Yağ kütlesinin azalmasını destekleyerek kilo kaybına neden olur ve insülin direncinin etkisini azaltmaktadır.
Karaciğerde yağ birikimini azaltarak alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalığına karşı koruma sağlar.
Bağırsak enfeksiyonlarına karşı koruma sağlayarak ishal oluşumunu önlemektedir.
Dişlerin çürümesine neden olan Streptococcus mutansın ağız bölgesindeki sayısını azaltıcı etkisi vardır.
Gıda alerjilerine ve alerjik reaksiyonlara karşı koruyucu etkisi vardır.
Organofosfat pestisitlerin emilimini ve zararlı etkilerini azaltıcı etkisi vardır.
LACTOBASILLUS PLANTORUM
Genel olarak lahana turşusu, turşu, salamura zeytin gibi birçok fermente bitki ürününde bulunur.
L. Plantorum; antikanser, antienflamatuar, antiobezite ve antidiyabetik özellikleri olan bir antioksidandır. L.Plantorum ayrıca Bağırsaklarda Vit-B üretimini sağlar, demir ve kalsiyumun emiliminin ise artmasını sağlamaktadır.
Bağırsaklarda biriken toksin ve ağır metallere karşı da etkilidir. Özellikle alüminyum birikimini azaltır ve bakır atılımını artırarak bakır maruziyetinin neden olduğu oksidatif stresi tersine çevirir.
Yapılan çalışmalarda L.Plantorum’un farelerde anksiyete benzeri davranışları azaltırken, lokomotor aktivitesi, dopamin ve serotonin seviyelerini artırdığı ifade edilmiştir.
Vücut ağırlığını, yağ kitlesini, açlık kan şekerini, serum insülin ve leptin seviyelerini ve pro-inflamatuar belirleyicileri azaltıcı etkisi vardır. Ayrıca gıda alımını, kan glukoz seviyesini, glikoz ile hemoglobin düzeyini ve leptin düzeylerini azaltıcı etkileri de vardır.
BIFIDOBACTERIUM LONGUM
Bifidobacterium ailesinin sağlığımız için faydalı olduğu düşünülen 32 farklı türü vardır. Çoğunlukla bağırsakta yaşamaktadır. Doğum sonrasında bağırsaklara yerleşmeye başlayan ilk bakterilerden biridir. Mide asidi ve safraya dirençlidir.
B. longum genel olarak bitki liflerini fermente eder. Bağışıklık sistemini uyarmaya ve iltihabı azaltmaya yardımcı olur.
B. longum vücutta iltihaplanma ve oksidatif stresi artıran bazı kimyasalların üretimini azaltmaktadır. Kısa vadede bu kimyasallar enfeksiyonla savaşan ekstra enzimlerin üretimi için gerekli olabilir, ancak uzun süreli aşırı oksidatif stres hücrelerin ölümüne, otoimmün bozukluklara, nörolojik bozulmaya ve fibromiyalji ve kronik ağrı gibi kronik durumlara yol açabilmektedir.
B. longum, kaygı giderici bir probiyotik olarak bilinmektedir. Etki mekanizması net değildir, ancak yerel bağırsak sinirlerini uyararak beyne kaygıyı hafifleten sinyaller göndermektedir. Genellikle “psikobiyotik” olarak sınıflandırıldığı kabul edilir.
B. longum, insan sağlığını iyileştirmek için iki farklı şekilde kullanılır: bağışıklık uyarıcı enzimlerin üretimi ve kompleks çözünür liflerin emilebilen daha küçük bileşenlere parçalanması. Bir probiyotik olarak, bağırsakta hangi bakterilerin hayatta kalacağını kontrol etmeye yardımcı olur.
BIFIDOBACTERIUM INFANTIS
Bifidobacterium infantis’te B.Longum gibi hem yeni doğan bebeklere hem de yetişkinlere birçok fayda sağlayan laktik asit üreten bir bağırsak bakterisidir.
B. infantis, yeni doğan bebeklerde olduğu gibi çocuk ve yetişkinlerin de genel sağlık ve yemek sonrası gastrointestinal sistem rahatsızlıklarının daha az yaşanmasına destek olması için bağırsaklarında belirli bir denge halinde bulunması gerekmektedir.
B. infantis bağışıklık sistemini destekleyerek bağırsaklarda zararlı bakterilerin çoğalmasının önlenmesine yardımcı olmaktadır.
LACTOBACİLLUS HELVETİCUS
Lactobacillus helveticus, İsviçre peyniri yapımında sıklıkla kullanılan peynir kültürlerinden biridir. Uyku kalite ve süresini iyileştirme, kan kalsiyum düzeyinde artış, parathormon seviyesinde azalma ve ACE inhibitörü üretimini sağlayarak kan basıncının azaltılmasını sağlayıcı etkileri bulunmaktadır.
Dr. Mesut Ersoy
KAYNAKLAR
1. KARAKAN, Mustafa. ELMACIOĞLU, Mustafa Ali. Probiyotikler-Prebiyotikler ve Bağışıklık Sistemi. Bilimsel Tamamlayıcı Tıp, Regülasyon ve Nöralterapi Dergisi Cilt 10, Sayı 1 : 2016
2. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/osman-muftuoglu/probiyotik-kullanma-rehberi-41140088
3. https://www.probiyotix.com/lactobacillus-acidophilus-hakkinda-bilmeniz-gerekenler/
4. https://www.diyetz.com/lactobacillus-acidophilus/
5. https://saglikliolalim.com/lactobacillus-rhamnosus/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25433553/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24299712/
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3903470/
9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26365389/
10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4155824/
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4155824/
12. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25851101/
13. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27520820/
14. https://saglikliolalim.com/lactobacillus-plantarum/
15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4705246/
16. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27480344/
17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4594053/
18. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25977032/
19. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26610803/
20. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4659595/
21. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26620542/
22. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26522841/
23. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26925603/
24. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24131682/
25. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4353445/
26. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27552342/
27. https://www.probiyotix.com/bifidobacterium-longum-nedir-ne-ise-yarar/
28. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4997396/
29. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36039996/